میراث جهانی  جنگل های هیرکانی

پدیده ای طبیعی با پیشینه ای بیش از 40 میلیون سال

فریبا بابایی سوستانی، دکترای جنگلداری، مدیر پایگاه جنگل های هیرکانی در استان گیلان

جنگل های هیرکانی در تاریخ 19 تیرماه سال 1398 برابر با 10 جولای 2019، در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو در کشور آذربایجان، باکو، به عنوان دومین میراث طبیعی ایران، بر اساس معیار 9، به شماره 1584، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است؛ تا این میراث باستانی یگانه به نام ایران و برای جهانیان تا ابد باقی بماند.

جنگل های هیرکانی Hyrcanian Forests

جنگل های هیرکانی یا جنگل های شمال ایران، نوار سبزی به درازای 850 کیلومتر، پهنای 20 تا 70 کیلومتر و مساحت 1850000 هکتار هستند که از سواحل جنوبی دریای کاسپین (آستارا در گیلان) شروع و تا دره گلی داغی در استان گلستان در ایران را پوشانده اند. نام این جنگل ها از نام قدیم گرگان که در گذشته هیرکان خوانده می شد و به معنی سرزمین گرگها است؛ برگرفته شده است (Hyrcania (/hərˈkeɪniə/) (Greek: Ὑρκανία Hyrkania, Old Persian: Varkâna (Wolf's Land)). وجود انباشت عظیم آب دریای کاسپین در شمال و رشته کوه البرز، بلندترین رشته کوه خاورمیانه، در جنوب که مانند دیواری در برابر رطوبت ناشی از دریای کاسپین ایستاده و مانع پیشرفت آن به نواحی فلات مرکزی ایران می‌شود، سبب بارش های فراوان در این منطقه شده و جنگل های انبوه هیرکانی را به وجود آورده است. گسترش عمودی جنگل­های هیرکانی از 28- متر در کرانه های دریای کاسپین تا مرز درختی [1]در ارتفاع 2500 الی 2800 متر از سطح دریا بوده و میزان بارندگی در آن از خاور (500 میلیمتر) به باختر (2000 میلیمتر) افزایش می یابد. تغییرات ارتفاعی زیاد در پهنای باریک 20 تا 70 کیلومتر از کناره ی دریا تا مرز درختی و تغییرات بارشی از خاور تا باختر، سبب تنوع در شرایط اکولوژیکی[2] و پیرو آن تنوع بی مانند در گونه های گیاهی و جانوری شده است.

جنگل های هیرکانی باقی مانده جنگل های پهن برگ خزان کننده از دوران سوم زمین شناسی (ترشیاری) هستند که فرآیند تکامل در آنها از 25  تا 50 میلیون سال پیش به شکل طبیعی و پیوسته تاکنون ادامه یافته است که این روند پایدار و پیوسته تکامل، در میان جنگل­های پهن برگ خزان کننده در جهان بی همتا است. با توجه به این پیشینه طولانی تکامل، تنوع زیستی موجود در این جنگل­ها یگانه بوده و بسیار بالاتر از اکوسیستم[3] های مشابه ثبت شده در فهرست میراث جهانی است.

از جنگل های هیرکانی به عنوان مادر جنگل های جوان اروپا و شمال آمریکا یاد می شود زیرا با پایان دوران یخبندان و از میان رفتن جنگل های اروپا و شمال آمریکا به سبب سرمای شدید، جنگل­های هیرکانی با وجود اقلیم معتدل ناشی از وجود دریای کاسپین و رشته کوههای البرز به حیات خود ادامه داده و پس از پایان دوره یخبندان گونه های گیاهی از این جنگل ها به اروپا و شمال آمریکا گسترش یافت؛ امروزه بسیاری از گونه های گیاهی موجود در این جنگل ها به شکل سنگواره در اروپا یافت می شوند به همین سبب از این جنگل ها به عنوان "فسیل زنده" یا "موزه طبیعی" یاد می شود.

 به سبب محصور بودن این جنگل ها میان دریای کاسپین از شمال و ناحیه بیابانی فلات ایران از جنوب و خاور و هم پوشانی با دو کانون داغ تنوع زیستی قفقاز و ایران- آناتولی[4]در شمال باختری، این جنگل­ها خاستگاه گونه های گیاهی باقیمانده از دوران سوم زمین شناسی، گونه های نادر و در معرض خطر گیاهی و جانوری و گونه های بومی[5] محلی و منطقه ای و جهانی یگانه هستند که نشان دهنده ارزش بالای اکولوژیکی جنگل­های هیرکانی در سطح جهانی است.

 از گونه های درختی منحصر به فرد و فسیل هیرکانی باید به گونه انجیلی (Parrotia persica یاPersian Ironwood[6]) اشاره کرد که با رنگ های شاخص طبیعی خود در پاییز چشم اندازی ویژه به این جنگل های بی نظیر می بخشد. تنها منطقه پراکنش طبیعی این گونه کرانه های جنوبی دریای کاسپین است. از دیگر گونه های[7] درختی بومی هیرکانی می توان به:

Acer velutinum[8], Gleditsia caspica[9], Albizia julibrissin[10], Quercus castaneifolia[11], Alnus subcordata[12], Populus caspica[13], Tilia hyrcana[14], Tilia sabetii[15], Tilia stellatopilosa[16], Sorbus tiliifolia[17], Pyrus boissieriana[18], P. Mazandaranica, Buxus hyrcana[19], Ilex spinigera[20], Hedera pastuchovii[21], Ruscus hyrcanus[22], Ficus hyrcana[23], Danae racemosa[24]

اشاره کرد.

با این که جنگل­های هیرکانی درصد کمی از مساحت ایران را در بر می گیرند؛ اما بیش از 3200 گونه گیاه آوندی در آن گزارش شده است که 44 درصد از گیاهان آوندی ایران را تشکیل می دهد. هم چنین 338 گونه (77 درصد) از 437 گونه گیاهان غیرآوندی ایران نیز در این ناحیه شناسایی شده است. در این جنگل ها بیش از 280 گونه گیاهی بومی منطقه  هیرکانی و حدود 500 گونه بومی ایران گزارش شده است. حدود 80 گونه درختی و 50 گونه درختچه ای در این جنگل ها وجود دارد.

با توجه به گستردگی اکوسیستم جنگلی در این منطقه، جمعیت پرندگان و پستانداران آن نیز از اهمیت محلی، منطقه ای و جهانی برخوردار است. این جنگل ها در گذشته ای نه چندان دور قلمرو پستانداران بزرگی مانند ببر مازندران[25] بوده است که به سبب زیاده روی در شکار و از میان رفتن زیستگاه منقرض شده است.

ظل‌السطان شاهزاده قاجاری، فرزند ارشد ناصرالدین شاه با کشتار عجیب خود در میانکاله[26] یکی از دلایل انقراض ببر مازندران به شمار می رود. میانکاله در گذشته ای نه چندان دور از طبیعتی بسیار غنی برخوردار بوده و افزون بر پرندگان پرشمار، یکی از بهترین زیستگاه‌های پستانداران بزرگ ایران مانند ببر مازندران بوده است. ظل‌السلطان در یکی از قشون‌کشی‌های خود به میانکاله برای سرکوب دزدان و راهزنان، از شکار تعداد زیادی ببر، پلنگ، مرال (گوزن بزرگ)، قرقاول و تعداد زیادی شوکا (گوزن کوچک) خبر می‌دهد. او و سپاهیانش طی 40 روز اقامت در میانکاله 35 ببر (25 درصد از ببرهای هیرکانی آن روز)، 18 پلنگ و 150 مرال را شکار کردند. [27]

 امروزه پستانداران مهمی جنگل های هیرکانی را پناهگاه خود قرار داده اند که از آن جمله باید به پلنگ ایرانی (Persian leopard (Panthera pardus saxicolor, syn. Panthera pardus ciscaucasica EN[28]))، بز وحشی (Capra aegagrus VU[29])، گربه وحشی Felis silvestris)) اشاره کرد که از پستانداران در معرض خطر فهرست IUCN[30] هستند. باید گفت که گونه پلنگ موجود در جنگل­های هیرکانی بزرگترین زیرگونه از این جنس بوده و ایران بزرگترین جمعیت این گونه در جهان را دارد؛ پارک جنگلی گلستان و منطقه البرز مرکزی از بهترین زیستگاههای این گونه جانوری است.

تا کنون 58 گونه پستاندار از جمله 18 گونه خفاش، بیش از 180 گونه پرنده، 31 گونه خزنده، 9 گونه دوزیست  و بیش از 50 گونه از ماهیان آب شیرین از منطقه هیرکانی گزارش شده است؛ که با توجه به مساحت اندک آن نسبت به سطح کشور، تنوع زیستی بی مانندی را شامل می شود. پرندگانی مانند عقاب صحراییAquila nipalensis EN))، قمری معمولی ((Streptopelia turtur VU، عقاب شاهی (Aquila heliaca VU)، سبز قبا (Coracias garrulus NT[31])، مگس گیر (Ficedula semitorquata NT)، از پرندگانی هستند که در فهرست قرمز IUCN قرار دارند. پرنده بومی این منطقه نیز چرخ ریسک خزری با نام علمی Poecile hyrcanus LC[32] است. اگر چه پژوهشهای اندکی در مورد بی مهرگان از جمله حشرات در جنگل های هیرکانی انجام شده است، اما برآیند پژوهش های انجام شده سبب معرفی گونه های جدید به جهان دانش شده و نشان دهنده تنوع بسیار بالا و حضور گونه های بومی و در معرض خطر است. بنابراین بی گمان این جنگل ها یکی از مهمترین پناهگاههای باختر اوراسیا برای حفاظت از گونه های باقیمانده از دوران سوم زمین شناسی و گونه های بومی گیاهی و جانوری ارزشمند به شمار می رود.

ثبت جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی طبیعی یونسکو به شکل ثبت سریالی (پیاپی) [33]بوده است؛ به این شکل که تعداد 12 سایت و 15 لکه از خاور تا باختر این جنگل­ها و از کناره ی دریا تا ارتفاعات برای ثبت در فهرست میراث طبیعی جهانی انتخاب شد. مساحت محدوده اثر 76/129484 هکتار و مساحت محدوده سِپَر 80/177128  هکتار است که در مجموع 56/306613 هکتار از جنگل های هیرکانی (7 درصد) را شامل می شود. سایتهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی شامل پارک جنگلی گلستان (1و 2)، جنگل ابر (3 و 4) مناطق حفاظت شده جهان نما (5)، بولا (6)، الیمستان (7)، واز (8 و 9)، کجور (10)، چهارباغ (11) و اثر طبیعی ملی خشکه داران (12)، مناطق حفاظت شده سیاهرود رودبار (13)، گشت رودخان (14) و لیسار (15) هستند.

با این که هر کدام از محوطه های ثبت شده به شکل جداگانه روایتی ویژه برای خویش از جنگل های هیرکانی را دارد اما در کنار هم این محوطه ها همانند قطعات گوناگون یک جورچین ارایه دهنده چشم انداز کاملی از ویژگی ها و ارزش های یگانه این جنگل های چند میلیون ساله و باستانی هستند. این سایتها به شکل شبکه ای از دست نخورده ترین پوشش های جنگلی شمال ایران است؛ با پیشینه حفاظتی طولانی که در برگیرنده حد اکوتون[34] بوده و از تنوع زیستی بالا و ارزشمندی برخوردار است. 

مناطق حفاظت شده لیسار و گشت رودخان شمالی ترین، باختری ترین و مرطوب ترین، پارک ملی گلستان خاوری ترین و منطقه حفاظت شده ی بولا جنوبی ترین محوطه های معرفی شده در این فهرست هستند. منطقه حفاظت شده کجور در مرکز جنگل های هیرکانی، پوشیده از جنگل های انبوه و مراتع کوهستانی و دره های ژرف با شرایط بسیار مناسب برای رشد جنگل است. مناطق حفاظت شده واز، الیمستان و چهارباغ تکمیل کننده تنوع ارتفاعی با اکوتون های کوهستانی و توده های انبوه راش هستند. جهان نما نماینده مرز خاوری محدوده پراکنش راش، با تنوع زیستی منحصر بفرد، در منطقه انتقالی از جنگل های راش به جنگل های آمیخته بلوط قرار دارد. جنگل ابر با زیبایی ویژه خود، خاوری ترین بخش بیرون از گستره پراکنش راش در جنگل های هیرکانی است. اثر طبیعی ملی خشکه داران تنها نماینده جنگل های جلگه ای هیرکانی در این فهرست است. سیاهرود رودبار با دارا بودن توده جنگلی کوهستانی بسیار منحصر به فرد، درخت زارهای سوزنی برگ و اکوتون های کوهستانی و تنوع اقلیمی یکی دیگر از سایت های قرار گرفته در این فهرست است. 

مناطق حفاظت شده سیاهرود رودبار، گشت رودخان و لیسار سایتهای ثبت شده جنگل های هیرکانی در استان گیلان هستند.

سیاهرود رودبار

سیاهرود رودبار با مساحتی برابر 27094 هکتار، در استان گیلان در30 کیلومتری جنوب شهر رشت قرار دارد و اثر طبیعی-ملی غار دُرفک مهمترین ارتفاع استان گیلان را به همراه گستره ای از اکوسیستم های جنگلی و کوهستانی در برگرفته است.

 بخش وسیعی از این محوطه (سایت) دارای شیب بیش از 40 درصد است و دامنه تغییرات ارتفاعی آن از 129 تا 2706 متر است.

اقلیم منطقه بسیار مرطوب تا مرطوب با میانگین بارندگی سالیانه 1267 میلیمتر است. سیمای ظاهری منطقه کوهستانی با زیستگاه های یگانه جنگلی، صخره ای، رودخانه ای و مرتعی بوده و یکی از مهمترین مناطق دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان است. گونه های درختی شاخص هیرکانی از جمله راش شرقیFagus) (orientalis[35]، شب خُسب، لِیلَکی، آزاد، اَنجیلی، شمشاد، توسکا به همراه گونه های مدیترانه ای مانند اُرس و زَربین از جمله ویژگیهای های مهم این منطقه است. خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، گراز وحشی، مَرال، شوکا، شغال، روباه،‌ خرگوش، کَل و بز، مار، کبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول از جمله گونه‌های جانوری موجود در این منطقه  هستند.

 پیرامون این محوطه (سایت) در غار دربند رشی، یکی از قدیمی ترین سکونتگاههای تاریخ گذاری شده انسان در ایران شناسایی شده است که نشان دهنده حضور دراز مدت انسان در جنگل های هیرکانی است.[36]

گشت رودخان

گشت رودخان با مساحت 26556 هکتار در 15 کیلومتری جنوب شهر فومن قرارداشته و محوطه تاریخی قلعه رودخان نیز در حریم این محوطه (سایت) قراردارد. این محوطه (سایت) كوهستاني همراه با رویشگاه های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و مرتعی مشجر است که بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از 45 درصد است. دامنه تغییرات ارتفاعی محوطه (سایت) از 116 تا 2839 متر است. این منطقه یکی از مرطوب ترین مناطق جنگل های هیرکانی با بارندگی بیش از 1500 میلیمتر در سال است که تمام دامنه های ارتفاعی از جلگه تا کوهستان را  در بر می گیرد و یکی از مهمترین مناطق دارای تنوع زیستی بالا در استان گیلان نیز است.

تراکم بالای سرخس ها، خزه ها و گیاهان بالا رونده از کف جنگل تا بالای تاج پوشش درختان به سبب رطوبت بالا یکی از ویژگیهای های این محوطه (سایت) به شمار می رود. هم چنین این محوطه (سایت) تنها سایت دارای گونه شاه بلوط (Castanea sativa)[37] در میان سایت های ثبت شده هیرکانی است.

خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ، خوک وحشی، مَرال، شوکا، شغال، روباه،‌ خرگوش، کَل و بز، مار، کَبک، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، شاهین، فاخته و قرقاول از گونه‌های جانوری موجود در این منطقه هستند.

لیسار

لیسار شمالی ترین محوطه (سایت) جنگل های هیرکانی، ثبت شده در فهرست میراث جهانی طبیعی یونسکو، با مساحتي بیش از 4884 هكتار در محدوده سياسي استان گیلان و در10 کیلومتری شمال شهر تالش واقع شده و به سبب وجود حیات وحش ارزشمند و چشم اندازهای یگانه و جنگل های انبوه راش و اَنجیلی و بلوط بسیار دارای اهمیت است.

این محوطه (سایت) كوهستاني جنگلي است و بیشتر اراضي را كوه ها تشكيل می دهد. تغییرات ارتفاعی منطقه میان 600 تا 1800 متر بوده و دارای اقلیم مرطوب و خیلی مرطوب با میانگین بارندگی 1201 میلیمتر است.

پوشش گیاهی در این منطقه به سبب شرایط آب و هوایی مناسب بسیار متنوع  بوده و یکی از مهمترین جوامع راش و بلوط-انجیلی باختر جنگل های هیرکانی را در آن می بینیم.

از گونه های شاخص پستاندار منطقه باید به مرال، بز و پا زن، گوسفند وحشی، شوکا، پلنگ ایرانی اشاره کرد. افزون بر پستانداران، پرندگان موجود در منطقه نیز دارای اهمیت هستند که در این رابطه باید به کبک دَری، زیر آبروَک، عقاب طلایی و هُما اشاره کرد.

تاریخچه حضور انسان در منطقه هیرکانی بر اساس آخرین کاوش های باستان شناسی و زمین شناسی انجام شده به دوره پارینه سنگی[38] باز می گردد. ابزارهای متعلق به این دوره شامل برخی دست ساختهای سنگی و بقایای جانوری مانند استخوان و دندان[39]، از غار دربند رشی در نزدیکی سایت سیاهرود رودبار، در استان گیلان یافت شده است. شواهد دیگر مربوط به غار هوتو[40] در بهشهر است که به سبب وجود اسکلت های انسانی متعلق به ده هزار سال پیش شهرت جهانی دارد. جمجمه های یافت شده در این غار با جمجمه های متعلق به انسانهای نئاندرتال[41] هم زمان با این دوره، متفاوت بوده و با وجود کوچکتر بودن و داشتن دندان های بزرگتر، شبیه جمجمه های انسان امروزی است.

پیش از ورود آریایی ها به فلات ایران، اقوام باستانی دیگری در کناره های جنوبی دریای کاسپین حضور داشتند که از آن جمله باید به آماردها، گِل ها، کادوسیان (در گیلان امروزی)، تپوریها در مناطق کوهستانی (مازندران امروزی) و وِرکان ها (در گلستان امروزی) اشاره کرد؛ که از بومیان این منطقه به شمار می رفتند[42]. تمدن پیشرفته مارلیک از بقایای مردمان باستانی ساکن کرانه جنوبی دریای کاسپین در استان گیلان است.

طی سالیان پیاپی اقوام زیادی از مناطق خاوری، باختری و مرکزی ایران به دستور دولت ها به این منطقه کوچانده شده و در مناطق میان بند جنگل های هیرکانی ساکن شدند که از آن جمله باید به اقوام کُرد اشاره کرد؛ که شغل اصلی آن ها کشاورزی و دامداری بوده است. تمام این اقوام از جنگل برای تهیه خوراک، چوب برای ساختن خانه، ابزار و تهیه آتش استفاده می کردند. اگرچه جنگ های طولانی، استفاده از چوب و تنه های تنومند درختان در ساخت خانه ها، دژها و کاخ ها و باغهای درباری، چرا و از بین بردن جنگل برای توسعه زمین های کشاورزی، آسیب های فراوانی را به این جنگل ها وارد کرد، با این حال به سبب پوشش بسیار متراکم و دسترسی دشوار، وجود تالاب ها و باتلاق ها و خطر فزاینده مالاریا بخش های وسیعی از این جنگل ها تا آغاز سده ی نوزدهم دست نخورده باقی ماند. در این سده به سبب امضای قرارداد با روس ها برای بهره برداری از جنگل های هیرکانی، بخش وسیعی از جنگل های جلگه ای قطع یکسره شده و از میان رفت. خشکاندن تالاب ها، توسعه صنعت، ساخت جاده ها و افزایش جمعیت، شکار بی رویه به تدریج زیستگاههای یکی از نادرترین پستانداران این پهنه یعنی ببر مازندران را از میان برد و برایند آن منقرض شدن این پستاندار زیبا در ابتدای سده ی بیستم شد.

واپسین نگاره ببر مازندران در دهه 1940 میلادی

از دهه 1950 میلادی تاکنون مساحت جنگل های هیرکانی از حدود 2750000 هکتار به 1850000 هکتار کاهش یافته است که دلیل این کاهش به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ شرایط اقلیمی معتدل و خاک حاصلخیز، بسیاری را از سایر مناطق بیابانی و خشک ایران به این منطقه کشانده است. افزون بر این در تمامی تعطیلات جمعیت بسیاری از مناطق گوناگون به این خطه سفر می کنند که بازتاب ناگواری بر طبیعت آن دارد (برای نمونه تولید زباله در این منطقه تا سه برابر در تعطیلات افزایش می یابد). تمرکز صنایع و شهرسازی در مناطق پست و دره ها نیز سبب افزایش جمعیت شده است (مرکز آمار ایران جمعیت سه استان شمالی را حدود 7 میلیون نفر برآورد کرده که 7/8 درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهد).

 جنگل های شمال تنها جنگل های تجاری ایران و انباشت تولید چوب هستند که این امر در تخریب آنها بسیار موثر بوده است. دامداری و چرای بیش از حد دام در مناطق جنگلی، آتش سوزی عمدی به ویژه در جنگل های مناطق خشک تر نیز از دیگر اسباب از میان رفتن جنگل ها است. نیاز به خطوط حمل و نقل برای جابجایی مسافران و ساکنان این منطقه نیز سبب از میان رفتن سطح وسیعی از جنگل های بکر و دست نخورده، و تکه تکه شدن زیستگاهها طی سالیان شده است. سد سازی، ویلاسازی، هجوم گونه های بیگانه، برداشت بی رویه چوب و گیاهان دارویی، شکار غیر قانونی، زباله، تغییر کاربری، آلودگی آبها، آفات و بیماری ها نیز از جمله تهدیدات این جنگل های بی نظیر به شمار می روند.

با این حال با وجود تهدیدات بسیار، در شیب های تند و غیرقابل دسترس و ارتفاعات بالا، بخش های وسیعی از جنگل های هیرکانی همچنان روند تکامل طبیعی خود را می پیمایند و ما را بر آن می دارند که در حفاظت از این گنجینه ارزشمند باستانی بکوشیم. ساماندهی دام و دامدار، توانمندسازی روستاییان، عدم ساخت و ساز در محوطه های جنگلی، آموزش و افزایش آگاهیهای همگانی در مورد جنگل و ارزشهای وابسته به آن، ساماندهی زباله و بازیافت پسماندها، گردشگری پایدار و آموزش راهنمایان گردشگری بر پایه ی اصول طبیعت گردی از راهکارهای مقابله با تخریب بیشتر این جنگل های باستانی است.

خطه شمال ایران افزون بر زیبایی کم نظیر جنگل های هیرکانی و مردمانی خونگرم و مهمان نواز به سبب نزدیکی به دریا و بهره مندی از زیرساخت های گردشگری، حضور اقوام گوناگون، صنایع دستی، خوراک های متنوع و غیره زمینه ساز توسعه گردشگری بر پایه ی اصول توسعه پایدار را فراهم می کند. از جمله مناطق بسیار دیدنی در نزدیکی سایتهای هیرکانی باید به قلعه رودخان و ماسوله در نزدیکی سایت گشت رودخان، قله درفک، غار دربند رشی، تپه های باستانی مارلیک و غار اسپهبدان در نزدیکی سایت سیاهرود رودبار، قلعه صلصال و روستای بسیار زیبای سوباتان و گورستان  باستانی آن در نزدیکی سایت لیسار، ساحل زیبای دریای کاسپین با فاصله بسیار اندک از سایت کجور و خشکه داران، تله کابین نمک آبرود، رامسر، خانه نیما یوشیج، مرکز بازدید کنندگان پارک جنگلی گلستان، روستای زیبای زیارت در نزدیکی سایت جهان نما، نقش پای رستم در نزدیکی سایت الیمستان اشاره کرد. افزون بر اینها زیبایی های طبیعت در این مناطق از جمله قله های مرتفع و زیبا، آبشار های دیدنی، دره های ژرف و غارها می تواند سبب جذب گردشگران طبیعت از درون و بیرون از کشور شود.

جنگل های هیرکانی در تاریخ 14 تیرماه سال 1398 برابر با 10 جولای 2019، در چهل و سومین گردهمایی جهانی یونسکو در کشور آذربایجان، باکو، به عنوان دومین میراث طبیعی ایران، بر اساس معیار 9، به شماره 1584، در فهرست میراث جهانی طبیعی یونسکو ثبت شده است.