فائزه تفضلی، کارشناس حمایت از تولید صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان در یادداشتی نوشت: یکی از نشانه‌های فرهنگ در مناطق مختلف جهان و ایران، لباس‌های محلی است. این لباس‌ها با توجه به آب و هوای مناطق مختلف، از تنوع رنگ و شکل برخوردار بوده و از گذشته‌های دور دارای پوشش کامل بوده‌اند. پوشاک گیلان زمین در گذشته‌های این سرزمین ریشه دارد، آثار مکشوفه که سوابق زندگانی منطقه را تا چهار و اندی هزار سال به عقب کشانده است، بزرگترین غنایمی هستند که ما را به فضای زندگی این سرزمین رهبری می‌کنند.

لباس محلی گیلان میراث جهانی ایرانیان با آن طرح‌های زیبایی که روح نیاکان این خاک در آن به امانت مانده است، باید به عنوان یک هویت ملی حفظ شود. زنان روزگاران کهن گیلان زمین، با لطافت روحشان، بهشت چشم را به تار و پود پارچه رسوخ داده و رنگ به رنگ در هم تنیدند و با عشقی به پهنای طبیعت زیبای گیلان پوششی تهیه کردند رنگین، و پرنشانه. آنها سینه به سینه آموختند، طرح زدند، به تن کردند، گوشه گوشه بقچه‌های جهیزیه را با آن زینت کردند و نسل به نسل به یکدیگر رنگ هدیه کردند. لباس‌های محلی زنان گیلان در منطقه غرب و شرق، ضمن داشتن زیبایی و ویژگی خاص خود، با توجه به عوامل اقلیمی و فرهنگی خاص این مناطق، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از نظر نوع پوشش دارند.

لباس زنان غرب گیلان (لباس تالشی) دارای زیبایی خاص و منحصر به فردی است؛ در نمای کلی و در غربی‌ترین منطقه تالش از روسری یکدست سفید، جلیقه که گاهی با سکه‌های درشت تزئین شده است، پیراهن بلند تا مچ پا و دامنی که در فارسی شلیته و در زبان محلی شلار نامیده می‌شود، تشکیل شده است، زنان تالشی چند شلار را روی هم می‌پوشند. بلندی پیراهن و شلیته، مشخص کننده بخش‌های مختلف غرب گیلان است. در هشتپر غربی‌ترین منطقه تالش لباس به این گونه بود و در ماسال پیراهن کوتاه و تا روی زانو بوده است. با توجه یه یک شکل بودن لباس اهالی در یک روستا، لباس ارباب و رعیت به وضوح قابل تشخیص نبود و جنس، تعداد لباس و دفعات پوشیدن، آنان را از هم متمایز می‌کرد.

لباس زنان شرق گیلان (لباس قاسم آباد رودسر) از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین لباس‌های ایران و مشرق زمین است که در جشنواره‌های بین‌المللی مختلف مد و لباس، حائز جوایز ویژه شده است. لباس زنان قاسم‌آباد به دلیل تنوع رنگی زیاد و جذابیت بالا، بسیار معروف بوده و عمومیت پیدا کرده است، به طوری که نشانه‌هایی از این لباس در نقاط دیگر جلگه شرق گیلان نیز دیده می‌شود، به گفته محققان، این طرح لباس، قدمتی بیش از چهار هزار سال دارد.

لباس قاسم‌آبادی شامل یک روسری زیرین به نام «مندیل» است، گاهی به جای آن از کلاه نیز استفاده می‌شود که با تعداد زیادی سکه در قسمت پیشانی تزئین می‌شود، البته این کلاه مختص قاسم‌آباد نیست، جلیقه این لباس به مانند جلیقه‌های دیگر بوده با این تفاوت که با سکه تزئین شده است. پیراهن قاسم آبادی رودسر تفاوت خاصی با پیراهن‌های نقاط مختلف گیلان دارد. دامن آن از پارچه ساده یا گل دار که روی آن با فرم استانداردی نواردوزی شده تشکیل می‌شود، البته این فرم نواردوزی شده در روستاهای مختلف متغیر است و در واقع تکمیل دهنده لباس‌های مجلسی روستاهای همجوار قاسم آباد شده است.                                       

لچک و دستمال یکی از پوشش‌های بانوان گیلانی است اما طریقه بستن و همچنین نام آن در ناحیه‌های مختلف متفاوت است، می‌توان گفت که اغلب بانوان، از دو سربند یکی در زیر که کوچکتر است و دیگری بر روی آن که بزرگتر است استفاده می‌کنند. زنان منطقه غرب گیلان از روسری زیرین به نام «سرابست» و بانوان تالش از سربند دیگری به عنوان «کلاغی دستمال» یا «کلقی دستمال» که جنس آن ابریشمی است استفاده می‌کنند. آنها دستمال کلاغی را آماده از بازار می‌خرند.

طرح دیگر روسری که معروف به دستمال یزدی است در مناطق مختلف گیلان اعم از غرب و شرق طرفدار دارد. بانوان تالش روسری زیرین را به شکلی کاملا متفاوت از دیگر بانوان ساکن در استان می‌بندد و بر روی آن نیز سردستمال بزرگ از جنس «کودری» در اندازه ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر بر سر می‌گذارند و پشت سر یک گره شل می‌زنند. زنان تالش در فصل سرد بویژه در کوهستان، ابتدا یک کلاه کاموایی کوچک بر سر می‌گذارند سپس سردستمال سفید را به طرز ماهرانه‌ای می‌بندند، در عین حال گیسوان را طوری بهم می‌بافند که بتوانند از آن در تزئین سردستمال به نحو احسن استفاده کند؛ سپس کلقی دستمال را هم برای زیبایی و جلوگیری از سرما بر پیشانی می‌بندند، در هر حال زن تالش سعی می‌کند دهان را بپوشاند.

زنان منطقه شرق گیلان نیز از لچک (پیشانی دبد) و روسری استفاده می‌کنند. از لچک با عنوان «مندیل» و از روسری با عنوان «پیله دسمال» نام می برند. دختران و بانوان جوان نیز از تور دستمال که خود می‌بافند استفاده می‌کنند بعلاوه اینکه دختران جوان لچک مشکی نمی‌گذارند. وجه تشابه استفاده از سرپوش در مناطق مورد مطالعه، استفاده از رنگ‌های روشن مخصوصا رنگ سفید است و کلا از رنگ سیاه استفاده نمی‌کنند، مگر در مواقعی که شخصی نذری داشت مثلا در ماه محرم از رنگ مشکی یا سبز استفاده می‌شد.

تنوع پیراهن بانوان در شرق گیلان بیشتر از غرب گیلان و سادگی پیراهن بانوان غرب بیشتر از پیراهن شرق است. پارچه‌هایی که در لباس دختران شرق گیلان به‌کار می‌رفت با رنگ‌های شاد و گل‌های ریز و معمولا کوتاه و لباس دختران غرب گیلان زمینه روشن و گل‌های درشت و در رنگ‌های شاد و عموما بلند بود. فقط بانوان و زنان مسن از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌کنند. آنچه که حائز اهمیت است بانوان در هیچ قسمت از گیلان هیچگاه از رنگ مشکی هنگام عزا استفاده نمی‌کردند و برای شرکت در مراسم عزاداری لباسی کهنه و یا با رنگ تیره و یا همان لباس منزل را می‌پوشیدند.        

تمام بانوان گیلانی چه ساکن جلگه باشند یا کوهپایه یا کوهستان، جلیقه می‌پوشند که در گویش تالشی آن را «جلخته» و بانوان شرق در رودسر آن را «جرقده» می‌گویند. مدل متداول آن در همه مناطق، جلیقه‌ای باز با سه دگمه، یقه هفت و سه جیب در طرفین که پشت آن دارای سگک است و قابلیت گشاد و تنگ کردن را به آن می‌دهد، جنس آن نیز مانند همه پوشش‌ها بستگی به وضعیت مالی فرد دارد و متناسب با آن از مخمل و ماهوت در فصل سرما و پارچه فاستونی در فصل‌های دیگر استفاده می‌شود. جلیقه زنان در مناطق کوهستانی بسته به توان مالی، در دو تا سه ردیف عمودی سکه‌دوزی می‌شود. در شرق به این نوع جلیقه‌ها «پول بدوته جرقده» یا جلیقه پول دوزی شده می‌گویند. در سال‌های اخیر به دلیل تحولات اجتماعی از این لباس‌ها بندرت استفاده می‌شود و به مرور زمان جلیقه‌های کاموایی جای جلیقه‌های قبلی را گرفته است.                                               

  درازتومون یا درازتومان، واژه‌ای است که برای دامن بلند چین‌دار در مرکز و شرق گیلان استفاده می‌شود، در غرب گیلان تالشی‌ها به این نوع دامن، شلار می‌گویندکه بسیار ساده است و حداکثر از یک ردیف کش‌دوزی ساده استفاده شده است، در صورتی که در شرق گیلان، از نوار و تکه‌دوزی بسیار زیاد استفاده می‌شود.

عوامل مختلفی از جمله مذهب، شرایط و عوامل طبیعی، شیوه معیشت، فعالیت‌های غیرزراعی و منزلت‌ و طبقه اجتماعی در شکل لباس اقوام گیلان خصوصا ناحیه غرب و شرق تاثیرگذار است. لباس هر انسان پرچم کشور اوست، پرچمی که او بر سر در خانه وجود خود نصب کرده است و با آن اعلام می‌کند که از کدام فرهنگ تبعیت می‌کند. همچنان که هر ملتی با وفاداری و احترام به پرچم خود، اعتقاد خود را به هویت ملی و سیاسی خود ابراز می‌کند، هر انسان نیز، مادام که به یک سلسله ارزش‌ها و بینش‌ها، معتقد و دلبسته باشد لباس متناسب با آن را از تن به در نخواهد کرد، لباس محلی زنان گیلان نیز از این قاعده مستثنی نیست. لباس‌های زنان روستایی گیلان بویژه مناطق رودسر و تالش، با طرح‌های شاد و پرنقش و نگار با قدمت چهار هزار ساله یکی از نشانه‌های فرهنگی در مناطق مختلف جهان و ایران است و با تکیه بر فرهنگ‌ها و سنت‌های اصیل و عوامل اقلیمی منطقه، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.