میثم نوائیان، مسئول امور موزه‌های استان گیلان در یادداشتی نوشت: کشتی‌های محلی در گیلان ریشه‌ای کهن دارد و هنوز شمال کشور قطب اصلی این کشتی در کشور است. دست مایه این کشتی مقابله فردی و رزمی است، کشتی با نیایش و احترام به تماشاچیان که از صفات مردانگی و پهلوانی است آغاز می‌شود.
کشتی گیله‌مردی از ورزش‌های محبوب و پرطرفدار در میان گیلانی‌ها اعم از زن و مرد است. در کتب تاریخی مانند تاریخ گیلان و دیلمستان ظهیرالدین مرعشی که حدود ۷۰۰ سال پیش نگاشته شده از این کشتی نام برده شده است. از ویژگی‌های مهم این کشتی، آیین نیایش پیش از کشتی و اَمان خواستن در میانه کشتی است. در زمان تعیین شده، پهلوانان سرشناس از اطراف و اکناف، توسط ریش سفیدان و بزرگان منطقه، دعوت می‌شوند و سُرنا نوازان و نقاره‌چی‌ها پهلوانان را همراهی می‌کنند. کشتی‌گیران به ترتیب سن و توانمندی، وارد محوطه می‌شوند و مراسم نیایش را انجام می‌دهند. در این کشتی، کشتی‌گیران نوجوان را تنگوله و به کشتی‌گیران جوان نوچه می‌گویند.
کشتی گیله‌مردی، از معدود ورزش‌هایی است که قبل از به میدان رفتن حریفان، می‌بایست حتما مراسم نیایش به‌جای آورند. در نیایش، پهلوان بالا تنه را برهنه کرده و در بدو ورود، زمین کشتی را می‌بوسد و سپس سه بار به سمت شرق، یعنی خاستگاه خورشید و بارگاه امام رضا(ع) می‌جهد و بدون پشت کردن به جهت شرق به عقب می‌آید و سه بار نیز به سمت جنوب می‌پرد، در انتها زمین را می‌بوسد و به جایگاه مشخص شده بر می‌گردد. پهلوانان در مراسم نیایش ابتدا شروع به پرش (واز) می‌کنند و هرکس با توجه به شناخت و نحوه پرش، به جسارت و توان کشتی‌گیر پی می‌برد و سپس با زدن دو دست به هم (چک، چگال، چاپلا)، برای کشتی گرفتن اعلام آمادگی می‌کنند.
در کشتی گیله‌مردی ضربه زدن به چشم، ضربه به ساق پا، ضربه به پشت، ضربه در هنگامی که به یکدیگر پیچیده‌اند، ناخن کشیدن، جلوی دهان و بینی را گرفتن و ضربه با مشت به صورت حریف به صورت عمودی از خطاها به‌شمار می‌روند، در این نوع کشتی، داوری مسابقه با پیشکسوتان و کشتی‌گیران قدیمی است.
برای شروع کشتی، پس از آنکه حریف‌ها مشخص شدند ۲ کشتی‌گیر به وسط میدان آمده و با یکدیگر روبوسی می‌کنند و شروع به حرکات رقصِ پا و حواله کردن مشت به سمت حریف می‌کنند که فنون خاص خود مانند پَس گام ، کله جیر ... را دارد. به غیر از ۲ کف پا هر جای بدن کشی‌گیر به زمین بخورد بازنده محسوب می‌شود. در مواردی که دو کشتی گیر با هم زمین بخورند داور هَر دُوکَت اعلام می‌کند یعنی مساوی. در وسط کشتی اگر کشتی‌گیری دو کف دستش را به هم بزند، یعنی امان خواستن و قطع کشتی به صورت موقت که این عمل، یادآور آیین‌های پهلوانی است.
لباس کشتی‌گیران نیز بدون پیراهن و با شلوار بلند است که در امتداد مچ پا تنگ می‌شود و روی آن گلدوزی و تزئین شده است که به آن لاسپاره می‌گویند. در زمان برگزاری کشتی، از موسیقی ساز سرنا و موسیقی سنتی کُشتی نما استفاده می‌شود. مراسم کشتی گیله مردی هر ساله در هنگام اعیاد و عروسی‌ها و از اواخر خرداد تا پایان شهریور، بعد از فراغت از کشت برنج انجام می‌گیرد و امروزه در جشنواره‌هایی مانند جشن خرمن برگزار می‌شود. سنت کشتی گرفتن و آیین پهلوانی، در همه سرزمین‌های حوزه فرهنگی ایران، پیشینه‌ای کهن دارد و در هرجا با نام و شیوهای خاص اجرا می‌شود، کشتی چوخه خراسان، لوچوی مازندران، بائوج تالش از جمله انواع این کشتی‌هاست.
تماشای مسابقات کشتی گیله‌مردی در شمار تفریحات عامه مردم از رسم‌ها و آیین‌های سنتی و نمایشی گیلان است که به مناسبت‌های مختلف در روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ برگزار می‌شود و تماشاگران بسیار دارد.
نکتۀ جالب در کشتی‌های محلی شمال کشور جایزه یا پیشکش (بَرَم) است، برم از فعل بردن می‌آید، یعنی هم پیروزی و هم جایزۀ تعیین شده را به خانه بردن؛ و برم چوبی است که در میدان مسابقه به صورت عمودی فرو کرده و جوایز را به آن وصل می‌کردند. به سرپهلوان گاو زنده یا همان ورزا می‌دهند و این جایزه غیر از پولی است که بعد از هر دفعه پیروزی، تماشاچیان به او می‌دهند (دوران). در شمال کشور به علت کثرت، انواع کشتی‌ها با نام‌های گوناگون ذکر می‌شوند که در اصل از یک قانون همراه با آداب آن پیروی می‌کنند ولی در جزئیات با یکدیگر اختلاف دارد.
کشتی‌های محلی در کشور، ورزشی است که با قداست و احترام فوق‌العاده‌ای همراه است. شمالی‌ها از زمان‌های بسیار دور این ورزش را انجام می‌دادند تا روحیۀ دلیری و پهلوانی خود را حفظ کنند. در این کشتی چند نکتۀ اسطوره‌ای دیده می‌شود، به این صورت که کشتی‌گیران در قسمت بالاتنه برهنه هستند که شبیه به کشتی‌گرفتن آسمانی میان خورشید و ایزد مهر است، در نیایش نیز سه بار به سمت طلوع خورشید پرش می‌کنند که به نوعی نیرو گرفتن از خورشید و مهر است. برم یا جایزه سرپهلوان، ورزاست.
این کشتی بیشتر در مراسم خاص مانند نوروزبل (گیلان)، ۲۶ نوروزماه (مازندران)... برگزار می‌شود. کشتی گیله مردی به خاطر اهمیت آن در فرهنگ گیلان و ایران به شماره ۴۱۴ و آیین شکرگزاری (نیایش) کشتی گیله‌مردی به شماره ۵۵۷ در سال ۹۶ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسید.