استان گیلان علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، از جاذبه‌های تاریخی نیز برخودار است، پل‌ها و قلعه‌های تاریخی گیلان نمادی از این استان هستند که در نقاط مختلف بنا شده‌اند. این بناهای تاریخی هر روز شاهد رفت و آمد انسان‌هایی در نسل‌های مختلف بوده‌اند و همواره توجه گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است.
در استان گیلان با توجه به موقعیت استراتژیک آن در دوره‌های مختلف، تعدادی قلعه با اهداف نظامی ساخته شده است، معروف‌ترین این قلعه‌ها عبارتند از قلعه رودخان، قلعه لیسار، قلعه بندبن، قلعه کل و قلعه گردن طول لات؛ این بناهای تاریخی و مستحکم، یادگار دوره اسلامی بوده و با توجه به حفاری‌های باستان‌شناسی انجام شده، بیشتر آنها مربوط به دوره صفوی است.
قلعه رودخان
قلعه‌رودخان در شهرستان فومن و غرب گیلان قرار دارد و بزرگترین سازه نظامی تاریخی گیلان است، این قلعه با وسعت حدود ۷ هکتار، از دو بخش سلجوقی و صفوی تشکیل شده است، در پایه این اثر از مصالح سنگ، و در بخش فوقانی از آجر با ملات ساروج استفاده شده است، وجود تاق‌های جناقی و گنبد عرق چینی از ویژگی این دژ تاریخی است.
قبلاً در این دژ، خاندان سلطنتی سکنی داشتند و در سفرنامه خودزکو از کتیبه سنگی در ورودی این بنا یاد شده است که شرح مرمت و بازسازی قلعه توسط امیره دباج فومنی از خاندان اسحق وندان به سال ۹۲۱ تا ۹۲۸ هجری قمری درآن نقش بسته بود، این بنای تاریخی، هم اکنون یکی از مراکز گردشگری گیلان است.
قلعه لیسار
از دیگر قلعه‌های گیلان، قلعه لیسار واقع در شهر لیسار است، این دژ در ۱۵ کیلومتری جاده تالش به آستارا قرار دارد و با توجه به نزدیکی مکان قلعه، از جاده قابل رویت است، وسعت این دژ حدود ۵۰۰۰ متر است و شامل بارو، دروازه و کهن دژ است، مصالح بکار رفته در آن از سنگ و آجر خشتی است.
این دژ برروی تپه‌ای به ارتفاع تقریبی ۹۰ متری ساخته شده است، اشراف قلعه به محیط اطراف از ویژگی‌های این اثر سلجوقی است که به دلیل جنگ متروک شده است. این اثر ارزشمند در ردیف آثار ملی ثبت شده و از نقاط گردشگری گیلان محسوب می‌شود.
پل‌های تاریخی جاذبه گردشگری گیلان
گیلان پرباران‌ترین استان ایران است به همین دلیل رودخانه‌های کوچک و بزرگ زیادی در این جغرافیای بارانی در جریان است، علاوه بر این چون متراکم‌ترین منطقه زیست انسانی ایران است، طبیعی است برای عبور و مرور انسان‌ها و کالاها از این رودخانه‌ها نیاز شدیدی به احداث پل‌های متعددی باشد، لذا در زمان‌های گذشته، پل‌های زیادی بر روی رودخانه‌های گیلان ساخته شده است. از نظر تعداد و تنوع، گیلان دومین استان از لحاظ پله‌های تاریخی درکشور محسوب می‌شود.
تمامی پل‌ها از مصالح و مواد کانی شامل آجر خشتی و ملات ساروج ساخته شده‌اند و با توجه به اینکه محل احداث این آثار، محیطی پر از آب بوده‌است، مقاومت در برابر رطوبت ناشی از جریان آب جاری، اصل اول برای بقای این پل‌ها به‌شمار می‌رفت.
از دیگر ویژگی این پل‌های تاریخی، بکارگیری تاق‌های جناقی در ساخت پل‌های تاریخی است زیرا به وسیله تاق زدن در بین دو یا چند پایه پل، سطحی هموار و افقی بوجود می‌آمد و بدین طریق عبور و مرور افراد و کاروان‌ها در طول جاده‌های منتهی به رودخانه میسر می‌شد. به غیر از موارد اشاره شده، معماران سعی کردند از نظر زیبایی و هنری بوسیله آجرچینی نمای بسیارجالبی برای این سازه بوجود بیاورند.
از دیگر موضوعات حائز اهمیت، بکارگیری اصول مهندسی در طراحی پل‌ها بود، برای نمونه، ایجاد موج شکن در پایه‌های پل‌های تاریخی است که بیشترین مقاومت را در برابر جریان تند آبها دارند و همین ویژگی باعث شده درطول تاریخ بسیاری از این پل‌ها تا امروز، مقاوم و پابرجا باقی مانده‌اند، در صورتی که پل ساخته شده از مصالح جدید در هر سیلابی که رخ می‌دهد تخریب می‌شود و این نشان‌دهنده دقت و استحکام معماری ایرانی بکار رفته در پل‌های قدیمی است.
از نظر دوره تاریخی، بیشترین این سازه‌ها مربوط به قاجاریه است، البته از دوره صفوی نیز آثاری برای ما، باقی مانده است از جمله پل لوشان واقع در ابتدای ورودی استان از جهت جنوب که بر روی شاهرود ساخته شده است، پل چمارسرا بر روی رودخانه گوهر رودرشت، پل گاز رودبار صومعه‌سرا، پل نیاکو در محل نیاکوی آستانه، پل خشتی لاهیجان در ابتدای ورودی شهرلاهیجان، پل خشتی لنگرود واقع در مرکز شهر لنگرود پل تمیجان در حومه شهر رودسر، پل نال کیاشر در حومه لنگرود، پل مخروبه بلوردکان املش، پل لیشاوندان واقع در جاده رشت فومن، پل شفارود در حومه رضوانشهر، پل تجن گوکه حومه لاهیجان، مرغانه پورد خطیبان صومعه‌سرا، پل سند فومن، مرغانه پوردکوچصفهان، پل گیشه دمرده حومه رشت. حداقل۴۰۰ پل تاریخی در استان گیلان وجود دارد که برجی از آنها تخریب شده‌اند، با وجود این‌پل‌های قدیمی، در نهایت گیلان را می‌توان پایتخت پل‌های تاریخی ایران نام برد.
در دوره پهلوی اول نیز پل‌هایی با مصالح جدید نوعاً از فولاد ساخته شده که امروز جز میراث صنعتی گیلان ثبت تاریخی شده‌اند که شامل پل آستانه‌اشرفیه معرف به کورپی، پل چابکسر و پل‌های متحرک انزلی هستند.
در چهار دهه اخیر نیز یکی از بلندترین پل‌های ایران با ۷۰۰ متر طول بر روی سپیدرود زیبا بنا شد.
گزارش از سید مهدی میرصالحی رئیس گروه حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان