چموش، پای‌پوش سنتی مردم گیلان است که با توجه به نوع مصرف آن، انواع مختلفی داشت و مرکز تولید آن شهر تاریخی ماسوله بوده است. متاسفانه در دهه‌های اخیر با فوت استادکاران ماهر، این هنرصنعت رو به فراموشی گذارده است و نیازمند حمایت جدی برای حفظ و احیا است.
سیده سارا مظفری‌فر، کارشناس ارشد صنایع‌دستی و کارشناس آموزش و ترویج معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان در یادداشتی نوشت: چموش پای‌پوش سنتی مردم گیلان است که از چرم گاو و اغلب به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز تهیه می‌شود و دارای نوک برگشته است، مرکز تولید این نوع چموش در گیلا،ن شهر تاریخی ماسوله بوده است.
ماسوله با داشتن جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی بی‌نظیر و معماری منحصر به‌فرد، از شهرت و محبوبیت خاصی برخوردار است که این امر سبب جذب گردشگران از اقصی نقاط جهان به این منطقه شده است، اقتصاد ماسوله از دیرباز بر پایه تجارت و تولید صنایع‌دستی بوده است.
در گذشته در نقاط مختلف گیلان، از چموش به‌عنوان پای پوش استفاده می‌شد که با توجه به نوع مصرف آن انواع مختلفی داشت؛ چموش قره داغی نوع ساده آن بود که در هنگام کار کشاورزی به پا می‌کردند و نوع دیگر به‌نام چموش بندی، در زندگی روزمره استفاده می‌شد. چموش گردن‌دار برای شکار، و چموش رویه چرمی در مجالس و مراسم رسمی پوشیده می‌شد و نوع زنانه آن منگوله‌دار بود. در دهه‌های گذشته در راسته‌ای از بازار ماسوله، دکان‌هایی به چموش‌دوزان اختصاص داشت که در آن به تولید و عرضه انواع چموش می‌پرداختند.
به روایت بومیان، اولین دباغ خانه توسط حاج فرج‌اله مشعری، در ماسوله دایر شد و دباغی چرم نیز در این شهر توسط چند دباغ انجام می‌شد. برای دباغی، پوست گاو را به مدت طولانی در نمک کوهستانی خرد شده می‌خواباندند و پس از شستشو با آهک، مو زدایی می‌کردند. در النزه دشت ماسوله، معدن آهک وجود داشت که از آن برای دباغی بهره‌برداری می‌شد. در مرحله بعد با مالش‌های زیاد بر روی سنگی بزرگ، چرم را آماده کرده و پس از خشک کردن با پوست انار آسیاب شده رنگرزی می‌کردند که در دهه‌های اخیر رنگ شیمیایی جایگزین رنگ طبیعی شده است.
درتولید چموش از ابزارهای فلزی خاصی استفاده می‌شود. چرم را مطابق الگو به وسیله گازن، برش می‌دهند و چرم بریده شده را در آب خیس می‌کنند تا نرم شود. پس از آن برای انعطاف‌پذیری بیشتر، چرم را به وسیله مشته می‌کوبند و در مرحله بعد لبه‌های چرم را به وسیله شفره نازک می‌کنند، در ادامه اضافات اطراف چرم را به وسیله گازن می‌برند و لبه‌ها را با مشته می‌کوبند و با کشیدن انتهای دسته گازن، آن را صاف می‌کنند. تمامی این مراحل بر روی سندان چوبی انجام می‌شود.
پس از آماده کردن چرم نوبت به دوخت آن می‌رسد. دوخت چموش از نوک آن آغاز می‌شود؛ به دلیل سفتی چرم، ابتدا نقطه موردنظر را به وسیله درفش سوراخ می‌کنند تا سوزن و نخ به راحتی از آن عبور کند. نخ مورد استفاده از جنس پنبه است و برای ایجاد استحکام و جلوگیری از نفوذ آب در محل دوخت به آن موم می‌زنند. پس از دوخت سر چموش و کشیدن نخ و به عبارتی چین‌دوزی و تکرار این عمل در طرف مقابل، آن را در قالب چوبی می‌گذارند و با مشته بر آن می‌کوبند تا فرم بگیرد. سپس قطعاتی بر قسمت پاشنه و سراسر لبه چموش می‌افزایند، گاهی در داخل چموش آستر چسبانده و برای تزئین رویه، از منگوله‌های رنگی استفاده می‌کنند، همچنین بر روی چموش با سه رنگ سفید، سبز و قرمز، انواع دوخت‌های تزئینی را نقش می‌بندند که در این میان می‌توان از نقش‌های شترگردن، خَروَگُل(درخت آلوچه)، مهتابی، مجمع قراق، سه رنگ، لوزی، هفت و هشت، گل بچه و ... نام برد.
چموش‌دوزی گیلان به شماره ۱۳۵ مورخ ۵/۳/۱۳۸۹ در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس ملی به ثبت رسید و چموش محمدعلی جمالی ماسوله در همین سال موفق به دریافت نشان بین‌المللی مرغوبیت صنایع‌دستی از یونسکو شد.
در دهه‌های اخیر با فوت استادکاران ماهر، این هنرصنعت رو به فراموشی گذارده است و نیازمند حمایت جدی برای حفظ و احیا است. محمدعلی جمالی ماسوله، و مجید و عباس فرنیا نوادگان مرحوم میرزا علی اکبر فرنیا از استادان به نام این رشته، تنها بازماندگان این هنر اصیل گیلان هستند که به صورت سفارشی به دوخت چموش می‌پردازند.
